De Walvis

Op het Bickerseiland in historisch Amsterdam is het kantoorgebouw De Walvis door KAAN Architecten op de betonnen draagstructuur na geheel vernieuwd. Met het oog op toekomstige huurders uit de sfeer van reclame, media en tech-sector vroeg opdrachtgever de Maarsen Groep om een “hippe en industriële uitstraling” die mensen wow zou laten zeggen. Met trefzekere ingrepen heeft het gebouw een welsprekende sculpturale vorm gekregen.

De Walvis is een gebouw met een verleden. Als een uiting van cityvorming werd het in eerste helft van de jongste jaren 60 ondanks protesten van bewoners aan de buurt opgedrongen. Projectontwikkelaar F.H. Gaus verkondigde dat het Bickerseiland een klein Manhattan moest worden. Uiteindelijk vond hier het begin van de omslag in het gemeentelijk beleid plaats, van cityvorming naar bouwen voor de buurt. Door de nieuwe architectonische verschijningsvorm is de indringer van destijds een meer vriendelijke buurman geworden.

Het gebouw met circa 10.000 m2 bruto vloeroppervlak kon gelden als een typisch voorbeeld van rationele kantoorbouw uit de jaren 50 en 60. Het is ontworpen door architect W.F. Lugthart, vooral bekend van het Diaconessenziekenhuis in Eindhoven, het eerste ziekenhuis dat als een hoog schijfgebouw is uitgevoerd. De Walvis, vernoemd naar een historische scheepswerf in de buurt werd in de gelaagde omgeving door de bewoners van de westelijke eilanden niet als een architectonische verrijking gezien, eerder als bedreigend voor hun situatie.

Geïnspireerd door het werk van de beeldend kunstenaar Donald Judd en ontleend aan eerdere gebouwen van KAAN Architecten zijn de horizontale strepen van de nieuwe De Walvis optisch los van elkaar gemaakt, ook al zijn binnen hier en daar in de vloeren sparingen aangebracht voor het koppelen van verdiepingen, mocht daar behoefte aan bestaan. De vloeren steken rondom het vrijwel vierkante gebouw bijna een meter uit, massief ogende donkerkleurige banden van wat in feite lichte, holle metalen constructies zijn.

Het effect van zwevende bouwlagen wordt geoptimaliseerd door de terug liggende stroken driedubbel glas voorlangs de verdiepingen, ramen van vloer tot plafond met dunne nagenoeg onzichtbare verticale sponningen. Om het niet al te fragiel te laten lijken zijn in een strak ritme in de ramen glazen patrijspoorten geplaatst, van binnen gezien op ooghoogte, met een klik te openen. Deze ronde ramen zijn op te vatten als een verwijzing naar het maritieme verleden van het gebied, maar eerder toch herinneren ze aan de vroegere tuimelramen van De Walvis.

De draagstructuur van de oude De Walvis dicteerde een verdieping hoogte van nauwelijks 3 meter bruto, waardoor het noodzakelijk bleek alle techniek op de verdiepingen in het zicht te houden. Door het maximaal vrijhouden van de verdiepinghoogte is het gebouw luchtiger dan vroeger het geval was, waar de grote ramen, het zicht op de omgeving en het invallende daglicht aan meewerken. Dat is vooral het geval als binnen de lichten aan zijn. Licht, ruimte en zicht, daar was het om begonnen, naast helderheid en een welsprekend voorkomen.

Andere ingrijpende beslissingen die een ruimtelijke werking hebben zijn het rondom terug leggen van de rijk met marmer beklede ontvangstverdieping beneden, waardoor het gebouw los van de grond lijkt te komen en het definitief achterwege laten van een zware daklijst die De Walvis naar beneden drukte en daarmee een plomp aanzien gaf..

In de directe omgeving is De Walvis nog steeds een groot gebouw, ook al zorgt de dicht opeen gepakte hoog opklimmende woningbouw aan de overkant van het Westerdok voor een relativering. KAAN Architecten heeft tekening in het kantoorgebouw gebracht. Gedragen door de kolommen die voor het grootste deel binnen buiten zicht staan zijn de naar buiten uitstekende vloeren van het gebouw het meest sprekend. Deze horizontale strepen zijn de ziel van het gebouw die tot spreken is gebracht..

Met de vernieuwing van het gebouw is het predicaat BREEAM Excellent verworven, de uitkomst van het internationaal geldige puntensysteem dat aangeeft hoe duurzaam een bouwwerk is en hoe weinig milieu belastend