Twee trambruggen, Gent-Zwijnaarde

Verbetering van de infrastructuur

Aan de zuidkant van Gent scheidt de Ringvaart de stad en haar bedrijventerreinen van de gemeente Zwijnaarde. Daar ligt ook een groot verkeersknooppunt waar respectievelijk de Ringweg R4 en de snelwegen Brussel-Oostende en Antwerpen-Kortrijk elkaar kruisen. Om de infrastructuur van de stad en de regio te versterken, als onderdeel van het ambitieuze Vlaamse Pegasus-plan, werd besloten de tramlijnen 21 en 22 te verlengen en over de Ringvaart en E40 heen tot in Zwijnaarde te brengen. Daarvoor waren twee dubbelspoor trambruggen nodig. Eentje over de Ringvaart en, in het verlengde daarvan, eentje over de snelweg E40. Beide trambruggen zijn voorzien van een baan voor fietsers, een zogenaamd fietsbalkon, om een extra fietsverbinding tussen Gent en Zwijnaarde tot stand te brengen. Architectenbureau ZJA maakte in opdracht van Sweco Belgium het ontwerp van dit project dat eind 2015 werd opgeleverd.

Twee verschillende bruggen

Het landschap waar deze trambruggen moesten komen heeft duidelijk twee gezichten. Er is het infrastructurele landschap tussen de woonkern Zwijnaarde en de Ringvaart, waar groenstroken tussen de drukke ringweg en het grote verkeersknooppunt van snelwegen het aanzicht bepalen. En dan is er de Ringvaart, die wordt overgestoken precies tussen een Gentse woonwijk en een bedrijventerrein. Dat landschap is weidser en duidelijk gestructureerd door oevers en de waterweg die de middenberm van de R4 vormt. De gebogen lijnen die horen bij de waterweg zijn dominant. Over de Ringvaart rond de stad is een reeks bijzondere bruggen gebouwd, waartussen deze brug niet mocht misstaan. Dit leidde tot de keuze voor een zuidelijke brug over de snelwegen, die sober en neutraal, bijna onopgemerkt zijn taak vervult, zij aan zij en dicht tegen een brug voor het autoverkeer. Het is een constructie van betonnen landhoofden met een opengewerkte zwart stalen balustrade. Dan volgt de brug over de Ringvaart, de blikvanger, die zich losmaakt van het autoverkeer en de nuttige functie een visuele meerwaarde in het landschap verleent.

Vakwerk in driehoeken

Het ontwerp van ZJA voor de trambrug over de Ringvaart heeft als inzet een karakteristieke bijdrage te leveren aan de reeks van verschillende bruggen die als kralen aan een halsketting rond de stad liggen. Deze trambrug is de enige vakwerk-brug in die reeks en is geheel opgebouwd uit gelijkbenige driehoeken. Ook de pijlers die het dek dragen aan weerszijden van de vaart hebben drie armen en een driehoekige doorsnede. Het beeld is dat van een slanke en hedendaagse variant op de klassieke stalen spoorbrug. Het spoor is verzonken in het witte stalen dek.

Een verschil met het ouderwetse beeld van de rechte vakwerkbrug is er wel. De brug over de Ringvaart maakt zich los van de nabijgelegen verkeersbrug en steekt in een flauwe gebogen lijn het water over. Het vakwerk heeft daardoor opvallende schuine lijnen. Die kromming levert voor een fietser of een waarnemer in de tram ook een intrigerend visueel spel op, veroorzaakt door het verspringende ritme van de dwarsbalken ten opzichte van elkaar. Ook vanaf de verkeersbrug en de lager gelegen R4 en Ringvaart is het beeld van een passerende tram over die gekromde vakwerk brug een aantrekkelijk schouwspel. Dit effect wordt nog versterkt door de kleurstelling: het dek en de binnenzijde van de stalen balken zijn wit, de buitenkant van de brug is zwart. Dit geeft nog eens extra dieptewerking aan de aanblik van de brug, die al dynamisch werkt door de verspringende driehoeken waaruit het vakwerk is opgebouwd.

Architect: ZJA

Klant: Vlaamse Vervoers Maatschappij De Lijn

Opdrachtgever: Sweco Belgium

[English]

Improving infrastructure

On the south side of Gent, the Ringvaart - a circular waterway around the city - separates the city and its industrial sites from the town of Zwijnaarde. This is also the location of a large motorway junction where the R4 ring road and the Brussels-Oostende and Antwerp-Kortrijk motorways meet. As part of the ambitious Flemish Pegasus program, plans were developed to improve the infrastructure of the city and the region, which included the extension of tram lines 21 and 22 across the Ringvaart and the E40 to Zwijnaarde. This plan required two tramway bridges with double tracks: the first crosses the circular waterway and the second is a continuation of the same tracks and goes across the E40 motorway. By way of a so-called cycling balcony, both bridges also accommodate cyclists to provide an extra bicycle connection between Gent and Zwijnaarde. Commissioned by Sweco Belgium, ZJA was responsible for the design of this project, which was completed in 2015.

Two very different bridges

Around the new tram bridges, two distinct landscapes with different characters can be observed. On the one hand, there is the infrastructural landscape between the residential centre of Zwijnaarde and the Ringvaart, where zones of greenery and shrubs determine the view between the busy ring road and the large motorway junction. On the other hand, there is the Ringvaart waterway, which the tram bridge crosses between a residential neighbourhood of Gent and an industrial area. This landscape is primarily structured by the waterway and its banks that form the median section between the two halves of the R4 ring road. The curved lines of the waterway dominate the experience of the landscape. Around Gent, a series of remarkable bridges have been built over the years. Of course, this bridge across the waterway should to live up to its neighbouring predecessors.

In response to these surrounding landscapes, ZJA has designed two starkly differing bridges. For the southern bridge that crosses the motorways, a neutral and austere design lies shoulder to shoulder with the adjacent bridge for car traffic, which makes it rather inconspicuous in its dedication to functionality. The bridge consists of two concrete abutments and an open railing in black steel. The real eye-catcher, though, is the following bridge that crosses the Ringvaart. It veers away from the car bridge and displays a visual quality that transcends its functionality.

Triangular truss

To fit into the collection of distinctive bridges laced around the city along the Ringvaart, ZJA created a striking design for this latest addition crossing the waterway. It stands out as the only truss bridge over the Ringvaart and because it is constructed entirely out of isosceles triangles. The pylons carrying the deck on either side of the waterway also have three arms and a triangular cross-section. It looks like a contemporary, slender version of a classical steel railway bridge, with the tracks embedded in the white steel deck.

However, there is a notable difference with old-fashioned steel truss railway bridges: this new bridge across the Ringvaart breaks free from the adjacent car bridge and crosses the water with a slight curving motion. As a result, the framework is modified with distinctive slanting lines. The curvature of the bridge provides a cyclist or tram passenger with an intriguing visual display caused by the alternating rhythm of the triangular crossbars as the framework bends sideways across the water. Viewed from the nearby car bridge, or from below from the R4 or the waterway, the image of a passing tram across the curved framework bridge is an attractive spectacle. The colours of the bridge enhance this effect because the deck and the insides of the steel trusses are white while the outside of the framework is black. This strengthens the three-dimensional visual effect of the bridge and its dynamic display of triangles, especially when the sun creates a second pattern of triangle shadows.

Architect: ZJA

Client: Vlaamse Vervoers Maatschappij De Lijn

Principal: Sweco Belgium