Bibliotheek Zutphen

Dat de Broederenkerk in Zutphen nog staat, mag - als je je verdiept in de roerige geschiedenis - een wonder heten. Meermalen dreigde de kerk ten onder te gaan omdat er geen geld was voor onderhoud en vaak is hij van eigenaar gewisseld. Er zijn is zelfs een transformaties avant la lettre geweest, blijkt uit oude documenten. Want toen in 1798 de katholieke gemeenschap vroeg om hier haar geloof te mogen uitoefenen, had de kerk al dienstgedaan als veldhospitaal en later als opslagloods voor hout, hooi, en stro. Sinds 1983 is de voormalige kloosterkerk echter in gebruik als bibliotheek en vorig jaar richtte InVorm architecten de kerk opnieuw in. Het is 1293 als Margaretha van Dampierre de Broeders Dominicanen de grond schenkt voor het bouwen van een kerk. Een typische bedelordekerk, sober van opzet, zonder toren en met smalle zijbeuken. Een kerk waar in de loop van de eeuwen weinig aan veranderde. Er kwam weliswaar een torentje op in 1772 en het kreeg in de 16e eeuw gewelfschilderingen, maar verder is hij nog in bijna originele staat. Het is dan ook een Rijksmonument en heeft als voorbeeld gediend voor veel andere gebedshuizen in Bussum, Bemmel en Groningen. In 2017 werd het interieur van de openbare bibliotheek (Zutphen heeft ook een kettingbibliotheek uit 1561) door InVorm architecten opnieuw gestalte gegeven, want die was na de laatste verbouwing – rond de eeuwwisseling – wel aan vernieuwing tot. Multifunctioneel In de laatste decennia is door de komst van de computer de taak van de bieb - ‘een instelling waar je boeken leent’, volgens Van Dale – zeer veranderd. Aan Simon Dries de taak om die nieuwe tijd vorm te geven in een historische omgeving. “De grootste uitdaging voor ons was om de ruimte gereed te maken voor multifunctioneel gebruik. Bibliotheekcollecties worden kleiner, er wordt ingezet op de jeugd, er wordt gestudeerd en gewerkt, er worden cursussen gegeven en in deze kerk worden muziek- en zanguitvoeringen georganiseerd. Al die functies en al die groepen mensen moeten onderdak krijgen, terwijl de ruimte beperkt is.” Bovendien is het een langgerekte ruimte. Onder de toren bevindt zich de entree (narthex), er is een lang middenschip, smalle zijbeuken en een koor. “Bij binnenkomst voelt de ruimte groots aan, en dat is ook de beleving die we wilden terugbrengen. Maar wie de vierkante meters telt weet dat het een uitdaging was. Het was dan ook een forse verbouwing. In het middenschip is een vloerveld verwijderd, er zijn nieuwe hekwerken geplaatst, de betimmering rond stalen kolommen is weggehaald en alle installatietechniek is vernieuwd. Daarnaast is de verlichting aangepakt en een deel van het stucwerk is vervangen door hoog dampdoorlatende stuc voor monumenten.” En de geschilderde gewelven? “Deze zijn in de jaren 90 al gerestaureerd en in oude luister hersteld. Veel mensen hebben dat echter niet gezien, maar nu kijken veel bezoekers direct na binnenkomst omhoog. Dat die mooie gewelven nu zo zichtbaar zijn komt doordat we de ruimte naar boven hebben geopend, en daarnaast ook accentverlichting met uplighters hebben aangebracht. veel zwart gebruikten en er ook een heel nieuwe verlichtingsplan is. In de oude inrichting voerde wit de boventoon. Door zwart te gebruiken voor de toegevoegde elementen creëerden we veel meer contrast en is het monument beter afleesbaar.” Letterlijk de ruimte Dries vertelt verder dat de boekencollectie naar de zijbeuken is verplaatst om in het midden ruimte te maken voor multifunctioneel gebruik. “In de centrale kern konden we diverse functies samenbrengen in één compact volume. De Bibliotheek krijgt daar letterlijk de ruimte om zich door te ontwikkelen naar een maatschappelijke Bibliotheek als het hart van de Zutphense samenleving. Een motiverende omgeving die mensen bij elkaar brengt, waar burgers (leren) lezen, digitaal vaardiger worden en zich cultureel kunnen ontwikkelen. De studieruimte is voorzien van veel glas. Deze kan al naar gelang het gebruik afgesloten of opengezet worden en kan daarnaast ook nog opgesplitst worden in twee kleinere cursusruimtes.” De flexibele inrichting van het koor maakt het mogelijk om grote groepen te ontvangen. “En wie terugkijkt richting ingang ziet tot zijn verrassing de brede trap die leidt naar de verdieping. Deze kan ingezet worden als podium of tribune.” Materialisatie De kern kreeg wanden die zijn bekleed met vilt. “Om de nagalmtijd te beperken”, aldus Dries. Hij zegt er overigens bij dat het materiaal dat gebruikt is geen uitzonderlijke eigenschappen heeft. “Vilt absorbeert goed, maar galm in een kerk kan je bijna niet voorkomen. In de plafonds onder de entresol zijn zwarte panelen gebruikt, maar geen speciale akoestische panelen. Dat is geen kwestie van geld geweest, we hebben onderzoek laten uitvoeren hoe we de nagalmtijd het best konden beperken, maar de kosten wogen niet op tegen de baten. Vilten wanden en plafonds helpen, maar kunnen de nagalm niet helemaal reduceren, daarvoor heeft dit gebouw te veel harde materialen en hoogte. De meeste invloed zou tapijt hebben, maar in een kerk is dat esthetisch minder wenselijk. Op de verdieping is wel tapijt gebruikt, maar op de begane grond ligt een geweven kunststof.” Deze is groen en heeft een zachte glans … en dan weer niet. Kortom: het is een vloer die blijft fascineren en steeds anders oogt, afhankelijk van het tijdstip en van de hoek van waaruit je kijkt. “We kozen voor deze geweven vinyl van Bolon omdat het beeld tot leven komt en het ‘tapijt’ beweging toevoegt aan het vloeroppervlak. Door de lichtinval in de voormalige kerk komt dit extra tot zijn recht.”