Paleis van Justitie Leeuwarden

Het statige Paleis van Justitie in Leeuwarden dateert uit de negentiende eeuw en is een beeldbepalend pand in het centrum van Leeuwarden. Achter de zuilen en het bordes hebben in de loop der jaren de nodige veranderingen plaatsgevonden. De laatste aanpassing dateert uit 2017, toen de aanbouw achter het paleis werd gesloopt en plaats heeft gemaakt voor een bioscoop. Onder andere de kelderbak bleef behouden en dient sinds november 2021 als filmzaal, maar ook andere materialen vonden hun weg terug naar de bouweconomie.

Stef Voermans van het Rijksvastgoedbedrijf was als duurzaamheidadviseur bij de sloop van de aanbouw betrokken. “Dit is een van de eerste projecten waar circulair slopen het uitgangspunt was. We wilden verspilling van materialen voorkomen en circulariteit in de praktijk brengen. Dit werd mede ingegeven door de leeftijd van de materialen. De laatste grote interne verbouwing vond acht jaar eerder plaats, terwijl bouwmaterialen een levensduur van twintig tot dertig jaar hebben. Die materialen volledig afschrijven is verspilling.”

Restwaarde

Het uitgangspunt in 2017 was om materialen zo hoogwaardig mogelijk te hergebruiken en dit in de gunningscriteria van de aanbesteding te borgen. “We maakten een materialenpaspoort en vroegen aan inschrijvers om aan de materialen een restwaarde te koppelen. De financiële waarde werd voor de gunning als fictieve korting verrekend met de aanneemsom.” Aan honderd elementen werd door het Rijksvastgoedbedrijf een minimale waarde gekoppeld. De verwachting was dat inschrijvers hogere restwaarden zouden opgeven dan de minimale waarde die opgenomen was in het aanbestedingsdocument. Dat bleek echter niet het geval. “Om de markt uit te dagen en toezeggingen waar te maken was er een malusregeling aan de gunning gekoppeld. Maar dat gaf niet de gewenste financiële impuls. Het resulteerde er juist in dat de inschrijvers minimale bedragen hanteerden voor de reststromen. Achteraf heel logisch, want zouden materialen niet verkocht worden, dan bleef de sloper niet alleen met de materialen achter maar ook met de financiële gevolgen.”

Ondanks de voorzichtige inschrijvingen werden circulaire doelen wel behaald. De sloper, Wiersma, zette zich volledig in om reststromen te verwaarden. Voermans: “Hij heeft het maximale eruit gehaald. Van de lijst gedefinieerde elementen is alles verkocht; alle materialen met een restwaarde kregen dus een nieuwe bestemming.”

Opbrengst vijftig procent hoger

Wiersma gebruikte veel kanalen om de tweedehands materialen een nieuw leven te gunnen. “Via collega-aannemers, contacten met Pathé en de gemeente én via Marktplaats vonden de materialen hun weg terug naar de verschillende bouwlocaties. En … was de opbrengst bijna vijftig procent hoger dan op voorhand door de sloper ingeschat.” Voor Voermans een positief teken. “Het laat zien dat circulariteit ook economisch aantrekkelijk kan zijn. En hoeveel er in de toekomst mogelijk wordt. Voor sommige componenten was het namelijk in 2017 nog te vroeg om hun weg in de circulaire economie te vinden. Dat gold bijvoorbeeld voor de lift. Al was deze pas acht jaar oud, de leverancier wilde hem niet terugnemen, omdat de leverancier met een tweedehands lift niet kon voldoen aan de vereiste certificering. Dat zou vandaag heel anders zijn. In de circulaire hub van ABN AMRO en op Park 20|20 worden de liften als service aangeboden en zijn ‘liftjaren’ ingekocht. Dat toont aan hoe snel de economie overschakelt van lineair naar circulair.”

Nieuwe criteria

Het voorbeeld van de lift laat ook zien hoe belangrijk het is om de kwaliteit van materialen inzichtelijk te maken. Het gaat hierbij niet alleen om de esthetische criteria, maar ook om de vraag of materialen nog voldoen aan de technische en veiligheidseisen. “Voor de waardebepaling is dat essentieel, maar ook voor de uitvraag”, aldus Voermans. “Door veel informatie te verzamelen en deze te delen, geef je de inschrijver meer zekerheid.”

De vraag is echter: wie is bij een circulair sloopproject de financiële risicodrager voor de reststromen? “Bij het Paleis van Justitie lag het risico voor honderd procent bij de marktpartijen, wat zorgde voor voorzichtigheid. Hadden we het omgedraaid – als het Rijksvastgoedbedrijf het risico had gedragen – dan hadden we geen controle gehad over de uitgaven. Aan beide scenario’s zijn dus voor- en nadelen verbonden. Wat we ervan hebben geleerd is om de risico’s in latere aanbestedingen beter in kaart te brengen, waardoor de financiële consequenties ook overzichtelijker zijn.”

Van kelder naar bioscoopzaal

De herbestemming van bouwelementen werd echter toch een succes. Delen van het Paleis van Justitie vonden op de meest uiteenlopende locaties nieuwe onderkomens. De golfplaten bleven, evenals de lichtarmaturen, op het oorspronkelijke adres en zijn gebruikt in de dakopbouw voor de lift. De radiatoren vonden een particuliere bestemming, terwijl de kantoordeuren hun weg naar een ander kantoorpand vonden. Maar de meest bijzondere – en meest duurzame – herbestemming komt voor rekening van de kelderbak. Voermans: “Ons plan was om de aanbouw volledig te verwijderen en de grond schoon op te leveren aan de gemeente Leeuwarden. Gaandeweg het proces bleek echter dat het verwijderen van de kelder de nodige risico’s met zich meebracht.” Daarop ontstond het idee om de kelder te behouden en werd aan achterbuurman Pathé gevraagd: kunnen jullie de bioscoop bouwen op de bestaande kelder? “Dat antwoord was positief. De constructie van de kelder moest weliswaar versterkt worden, maar de bestaande palen onder de kelder en de kelderwanden hadden voldoende kwaliteit en draagkracht om een langere levensduur te garanderen.” De keldervloer werd daarvoor uitgebreid, voorzien van wat extra palen en opgehoogd met beton, zodat de bak niet zou opdrijven door de grondwaterdruk. Inmiddels is – eind 2021 – de bioscoop met de circulaire kelder in gebruik als onderkomen van de wereld van de cinema.