Stadhuis Deventer

The new city hall in Deventer unites the old historical city hall with a new city office. The new building complex is located at the ‘Grote Kerkhof’ and extends as far as the ‘Burseplein’. The 24.000 m2 large project consists of 20.000 m2 new buildings and 4.000 m2 renovation and restoration of existing listed monuments. The project consists of an entrance building with a main building behind it and unites all of Deventer’s employees, formerly divided over the city, under one new roof. It houses the city council and all municipal services and invigorates a formerly forgotten part of the inner city. The City Hall’s design seamlessly blends in with Deventer’s typical urban tradition of gardens and squares that are interconnected via alleys, lanes, pathways and gates. The building is organized around two new public squares: an open court surrounding the former mayor’s residence and a covered inner square; the building’s central hall where citizens, visitors and employees can meet one another. Adjacent to the office buildings in the Polstraat and Assenstraat two large city gardens are situated next to the neighbouring residential buildings. Open filigree wooden frames and closed brick volumes alternate within the facades. The stone facades consist of large block masonry with protruding window frames. The bricks are multi-coloured creating a lively image. The filigree facades consist of a grid of different sized oak wood frames. The oak framework provides space to integrate contemporary art in the building’s architecture. In collaboration with local artist Loes ten Anscher a series of aluminium grids was designed to fit within the oak framework, containing 2.264 unique fingerprints of 2.264 different citizens of Deventer. Spread out over the outer and inner facades of the building they form one large work of art. The visible presence of Deventer citizens in the facade turns the city hall into a true ‘Citizen House’.

Interview met Loes ten Anscher over het Deventer Raamwerk (auteur Renee Borgonjen)

Beeldend kunstenaar Loes ten Anscher kreeg de opdracht om een beeldbepalend kunstwerk te maken voor het nieuwe Deventer stadhuis. Samen met 2.264 stadgenoten creëerde ze het ‘Deventer Raamwerk’.

In eerste instantie stond je, zoals veel Deventenaren, zelf ambivalent tegenover een nieuw stadhuis.

Ten Anscher: ‘Een stadhuis is in zekere zin het belangrijkste gebouw voor een stad, zoals de ontwerpers – Neutelings Riedijk Architecten – stellen. Het is meer dan alleen een werkplek voor ambtenaren. Het is de ruimte waar de stem van de burgers weerklinkt. De sfeer rondom dit project was echter bijna grimmig geworden. De bewoners kwamen lijnrecht tegenover elkaar te staan.’

Hoe heb je in jouw rol als kunstenaar het draagvlak voor dit project in de stad weten te kantelen?

‘Ik realiseerde me dat er democratisch was besloten voor de nieuwbouw en dat die race dus al gelopen was. “Maar wat als ik door mijn opdracht een positieve zwiep aan het hele proces zou kunnen geven”, dacht ik, “zodat de stad weer een geheel zou kunnen worden.” Zo kwam ik op het idee om zo veel mogelijk bewoners een stempel op het gebouw te laten drukken, met behulp van hun vingerafdrukken. Die zijn vervolgens gedigitaliseerd, vergroot, gegoten in aluminium en verenigd tot één groot raamwerk.’

Je besteedt veel zorg en aandacht aan het proces, dat een wezenlijk onderdeel uitmaakt van je werk.

‘Dat mijn werk ook sociaal kan “landen” vind ik altijd belangrijk, maar hier gold dat in het bijzonder. Daarom streek ik drie maanden lang elk weekend met een bouwkeet en een team neer in alle buurten en dorpen van de gemeente om zelf de vingerafdrukken ter plekke te verzamelen. Van meet af aan stond mij voor ogen dat ik zo veel mogelijk verbindingen wilde creëren en dat niemand zou worden uitgesloten. De deelnemers, van alle leeftijden, zijn geselecteerd door middel van een representatieve aselecte steekproef. Door te kiezen met welke vinger je een afdruk gaf kon je een extra boodschap meegeven, van je duim omhoog – bij wijze van like – tot je middelvinger. Zelfs een teenafdruk behoorde tot de mogelijkheden. Die extra beeldtaal bood ruimte aan de Deventenaren om hun stem te laten klinken, als een soort fysiek referendum.’

Daarmee heb je die meerstemmigheid in het gebouw geïncorporeerd. Ben je zelf ook in de compositie terug te vinden?

‘Nee’, lacht Loes, ‘dat wil zeggen, mijn vingerafdrukken zitten er ontelbaar vaak in, maar dan in de vorm van mijn handschrift; de knepen die ik in het materiaal heb gemaakt. Het kozijnenpatroon is opgebouwd volgens de gulden snede en telt zeven verschillende formaten. Door de grote vingerafdrukken te sorteren op het karakteristieke lijnenspel en daarvan afwisselende clusters te vormen, hebben we een evenwichtige compositie kunnen maken.’

Hoe heb je als kunstenaar 2.264 unica weten in te passen in een systeem dat doorgaans alleen ruimte biedt aan gestandaardiseerde elementen en processen?

‘De vensters van de Grote of Lebuinuskerk aan de overkant van het stadhuis zijn ook allemaal verschillend. Voor die variatie hebben wij tegenwoordig bijna geen oog meer, maar hier was die evident; mensen zijn individuen en geen enkele vingerafdruk is gelijk. Ik had een soort middeleeuws atelier waar ik op een ambachtelijke manier te werk ging. Met machines zou dit onbetaalbaar zijn geworden. Het materiaal, gegoten aluminium, is in samenspraak met Michiel Riedijk bepaald. De intensieve samenwerking met alle partijen heeft ertoe geleid dat we de mogelijkheden van het materiaal, de architectonische context, de logistiek en het financiële aspect heel precies op elkaar af konden stemmen.’

 

De vingerafdrukken werden getransponeerd naar de gevels van het stadhuis, huid op huid. Kun je wat meer vertellen over de regie van deze complexe logistieke operatie?

‘Ik wilde tot in het kleinste detail gelijkwaardig, inclusief en transparant werken. Als je één persoon voorop stelt, ben je de groep kwijt. Het ging mij juist om de hele gemeenschap. En ik wilde de wederkerigheid waarborgen. De deelnemers kregen allemaal een plaatje met een identificatienummer. Zo kunnen ze – zonder dat hun identiteit wordt prijsgegeven – met een “raamwerkwijzer” hun “eigen venster” terugvinden. Ons atelier was een etalage in het centrum van de stad, zodat we ons “op de vingers konden laten kijken”. Het hele proces moest voor iedereen helder en inzichtelijk zijn. En die gelaagdheid vind ik uiteindelijk het mooiste van het project, dat alles samenvalt en opgaat in het grotere geheel, als in een millefeuilledeeg. Dat proef je.’

Je zou kunnen zeggen dat de architect het DNA van de binnenstad heeft gevat in het Stadhuiskwartier en dat jij die ruimte hebt bevolkt met de pluriforme identiteit van de bewoners van Deventer.

‘Door de bewoners letterlijk in het gebouw te halen, heb ik de stad op dit punt willen helen. Zo heeft het stadhuis een betekenisvolle iconografie gekregen en is het een gebouw van de stad geworden.’

DGMR

Het Stadhuiskwartier bestaat uit een synthese tussen oud- en nieuwbouw in het centrum van de historische binnenstad. In de nieuwbouw aan het Grote Kerkhof zit een doorgang die de monumentale stadshal met glazen dak ontsluit. Via een hofje is het gerestaureerde stadhuis en twee hoge, nieuwe galerijen, te zien. Typerend zijn de metalen vingerafdrukken van 2.264 Deventenaren die in de gevel van het Stadhuiskwartier verwerkt zijn.

 

DGMR is als adviseur bouwfysica, brandveiligheid, duurzaamheid en als BREEAM-expert voor dit prachtige project aangesteld.

 

Niet alleen aan de buitenkant is de nieuwbouw uitstekend ingepast in het oude stadscentrum. Aan de binnenkant zorgde DGMR voor de juiste inpassing van de binnenmilieu thema’s daglicht, klimaat en akoestiek om tot comfortabele en veilige werkplekken in de nieuwbouw en in de verbouwde historische panden te komen. Ook was DGMR trekker van de duurzaamheid met onder andere een BREEAM Excellent-certificaat als resultaat. In kader daarvan was een belangrijk onderdeel van het project om vroegtijdig naar de gehele levenscyclus van de bouwwerken te kijken, met daarbij extra aandacht voor CO² uitstoot en energiebesparing. Daarnaast was er extra aandacht voor de materialen en de herkomst daarvan.

 

De kosten van de ontwikkeling, bouw en inrichting van het nieuwe Deventer Stadhuiskwartier zijn binnen het begrote en door de raad vastgestelde budget gebleven. Dit budget was voor de nieuwbouw, de renovatie van de raadzaal en het verduurzamen van de overige panden. De jaarlijkse exploitatielasten voor de huisvesting komen daarmee € 260.000 lager uit dan geraamd. Dat blijkt uit de Eindrapportage Stadhuiskwartier die het college van B&W voorlegt aan de raad.

 

Belangrijkste conclusie uit de rapportage is dat de doelstellingen van het project zijn gehaald. Er staat een spraakmakend, publieksvriendelijk stadhuis, een kwalitatief hoogwaardige huisvesting voor de hele gemeentelijke organisatie die voldoet aan de gestelde uitgangspunten.

 

Ook bijzonder is de prestatie op het gebied van de duurzaamheid waar DGMR de trekker van was. Het stadhuis krijgt de BREEAM-score ‘Excellent‘. Het gebouw werd getoetst op de thema’s energie, milieu, gezondheid, gebruikskwaliteit en toekomstwaarde. 4 van de 5 scores zijn hoger dan de ‘ambitie’ was.

 

Een belangrijk uitgangspunt voor het project was het budget. Het project kon op basis van het raadsbesluit van maart 2012 beschikken over een krediet voor de totale investering van € 65.45 miljoen.

 

Na afrekening is een financieel voordeel behaald en zijn er structureel lagere huisvestingslasten. Het beroep op het krediet komt uit op: € 65.22 miljoen. Er is dus minder van het krediet gebruikt dan was geraamd. Dit vertaalt zich in de exploitatielasten. De exploitatielasten zijn jaarlijks structureel € 260.000 minder.

Expertise: Building physics Features or Specials: Atrium, Fingerprints, Solar panels, Rainwater reuse, Monument, Existing building, Renovation, Sustainability, Extension Awards: Arc 16 award (nomination), Daylight award 2016 (nomination), Breeam excellent, BNA Building of the year 2017 | Public award